José Luis Loidi, “Kote”, eta Lourdes Yarza senar-emazteek 40 urte daramatzate musika tresnen bilduma egiten. Egun munduko 180 herrialdeetako 4941 musika-tresna baino gehiago dauzkate. Egun bilduma Irungo pabilioi batean gordeta dute, baina egunen batean haien musika-instrumentuak Irun edo inguruko herrietako museo batean ikustearekin amesten dute.
Nola hasi zineten bilduma honekin?
Kote: Beti esaten dut bildumagile ez zarela jaiotzen, egin egiten zara. Musika etniko eta folklorikorako zaletasuna nuen eta diskoak eta biniloak erosten nituen Hendaian edo Donibane Lohizunen. Harmonika batekin eta 15 txirularekin hasi nintzen eta dena neukan etxean. Bilduma handia zela iruditzen zitzaidan, baina pixkanaka-pixkanaka gero eta gehiago ari zara ikasten eta biltzen. Konturatu gabe 240 txirula bildu nituen eta nik uste dut han hasi zela bilduma bere horretan. Gaur egun 4.000 instrumentu baino gehiago daude. 80ko hamarkadan Lourdes ezagutu nuen, berak ere musika eta instrumentuekiko zaletasuna zuen. Elkarren laguntzarekin iritsi gara orain gauden tokiraino.
4.000 musika-instrumentu baino gehiago dauzkazue, zenbat herrialdetakoak?
Kote: Guztira 180 herrialde ditugu ordezkatuta bat bilduman. 5 kontinenteetako eta 4 familia handietako instrumentuak ditugu, eta, horregatik, aniztasun handia dago objektu, herrialde eta instrumentu kopuruari dagokionez.
Orain interneti esker dena errazagoa. Aurretik nola moldatzen zineten beste herrialdeetako instrumentuak erosteko?
Kote: Hasieran autoarekin alde batetik bestera mugitzen ginen, batez ere brokantezko azoka txiki frantsesetara. Europan, Belgikan eta Holandan, musika tresnak asko kontserbatzen dira, eta erraza zen horiek aurkitzea. Hala ere, Espainian ez dago hainbesteko tradiziorik. Faxa ere tresna bikaina izan zen guretzat, argazkiak, neurriak edo, esaterako, japoniar instrumentu baten prezioa bidaltzeko aukera ematen baitzuen. Gaur egun, Internet bihurtu da musika instrumentuak lortzeko baliabide nagusi, enkanteen bidez edo salerosketa orrietan. Internetekin dena errazagoa da; izan ere, bideoak ere bidal diezazkizukete instrumentuak nola funtzionatzen duen erakutsiz.
Musika-tresnen bilduma egiteaz gain, haiei buruzko informazioa biltzeaz arduratu zarete?
Lourdes: Gaur egun dauzkagun 1491 musika-tresnetatik, uste dut webgunean 1828 daudela igota. Egia esan, denak katalogatuta dauzkagunez gero, 28 edo 29 eremu dauzkagu, eta izen, familia, etnia, datazio eta bestelako datuekin osatzen saiatzen gara. Lehen esan bezala, Internetek asko lagundu digu, museoen artxiboetan sartzeko eta haiek landa-lan hori nola egiten duten ikusteko aukera ematen baitigu.
Hainbeste musika instrumentu gordetzeko leku handi eta egokia behar da, ezta?
Lourdes: Pabiloi batean gordeta dauzkagu, baina ez dugu uste baldintza onenetan gordeta daudenik. Izan ere, leku faltagatik denak pilatuta ditugu, baina ahalik eta baldintza onenetan mantentzen saiatzen gara. Gainera, ez dira erakusketa batean bezala agertzen, espazio eta argiztapen egokiarekin. Orain arte 123 erakusketatarako laga ditugu tresnak. Hemen edukitzeak horiek ukitzeko aukera ematen du, eta museo batean ez dizute utziko. Baina ez daude guk nahiko genukeen bezala. Bilduma oso interesgarria dela uste dut, artista, etnografo, antropologo eta orokorrean publiko osoarentzako erabilgarria izan daitekeelako. Musika-tresnek geografia, historia, etnia eta kulturei buruz ikasteko aukera ematen dute.
Zein da daukazuen musika tresnarik bereziena?
Kote: Musika tresna asko dira eta horien artean bitxi eta berezi asko daude. Zure azken tresnak erosten edo lortzen dituzunean, erabat iraultzen zara, dokumentatzen ahalegintzen zara, datu garrantzitsuak bilatzen dituzu eta gainerakoak pixka bat baztertuta geratzen dira. Hurrengoa iristen denean, berrian zentratzen zara, eta aurrekoa bigarren plano batera pasatzen da. Instrumentu arraroak eta oso bitxiak daude, batzuk okerrak, begi hutsez ez dirudi musika-tresna bat direnik.
Musika-tresna horietako asko desagertu al dira jatorrizko herrialdeetan?
Lourdes: Bai, tresna horien % 80 ez dira ohikoak jatorrizko herrialdeetan, jada ez baitira erabiltzen. Benetako artelanak dira, gehienak eskuz eginak baitira eta apaingarri ikusgarriak baitituzte. Globalizazioak ondorioak izan ditu lanabesen munduan, eta gaur egun denak berdinak dira, fabriketan egiten baitira. Horregatik, garrantzitsua da pieza horiek gordetzea eta kontserbatzea.
Jendeak badaki Irunen horrelako musika instrumentu bilduma bat dagoela?
Kote: Bitxia bada ere, inor ez da profeta bere herrialdean, eta “Música para ver” bilduma oso ezaguna da Espainian, eta baliteke hemen hain ezezaguna ez izatea. Frantzian erakusketak egin ditugu eta egunero 20 edo 30 herrialdetako bisitak jasotzen ditugu webgunean.
Instrumentuak lagatzeko prest zaudete?
Lourdes: Adibidez “Akelarre” edo “Ilargi guztiak” pelikuletarako tresnak utzi ditugu. Orain ogi flauta bat eskatu digute Galizian filmatzen ari diren film baterako. Bestalde, Katalunian grabatutako dokumental baterako ere laga ditugu tresnak. Orain, Almeriako gitarraren museoarekin elkarlanean arituko gara, eta penintsula iberikoko 15 laude emango dizkiegu.
Jaso al duzue museo bat egiteko proposamenik?
Kote: Jakina pentsatu dugula eta gure helburua hori dela, ez dakiguna da non. Salamancan aukera bat izan genuen, izan ere, bertan erakusketa bat egin genuen bigarren aldian alkateak eraikin oso bat eskaini zigun museo iraunkor bat muntatzeko. Pentsatzen aritu ginen, baina biok hemengoak garenez, musika tresnak inguru honetan geratzea gustatuko litzaiguke.
Lourdes: Egia esan, gure inguru hurbilean ez dugu proposamenik izan. Europa mailan beste museo batzuetan ikusi duguna kontuan hartuta, uste dugu badagoela material nahikoa erakusketa garrantzitsu bat muntatzeko.
Bilduma amaitzeko mugaren bat finkatu al duzue?
Lourdes: Oinarrizko mugak ekonomia eta osasuna dira. Ordu asko sartzen ditugu gure zaletasunagatik eta ahal dugun guztia eskaintzen diogu. Gainera, gauzen prezioa asko igo da, eta zorte handia izan dugu orain dela 35 edo 40 urte hasi ginelako; izan ere, gaur egun ez dago hori egiterik. Horregatik, pozik hartuko dugu edozein proposamen.
