Irunen Donejakue Bidearen atea da Jakobi Elkartea. Lesaka kaleko 1. zenbakiko erromesentzako aterpetxearekin eta elkartetik bidea ezagutarazteko antolatutako etengabeko jardueren bidez, bizirik iraunarazten dute erromes ondarea. Izan ere, urrian Done Jakue Bidearen Lagunen Elkarteen Urteroko Topaketa egin da Irunen, urtero elkarteak antolatzen duen Donejakue Asteaz gain. Erreportaje honetan, elkartearen azken ekitaldi eta antolakuntzak aztertu ditugu Joxin Galzacorta elkarteko lehendakariaren eta Gontzal Iñarra elkarteko ordezkariaren laguntzarekin.
Zein da Irunek Donejakue bidearekin duen harremana?
Joxin: Beno, Irun da bidearen sarrerako atea, iparraldeko bideei dagokienez. Eta Done Jakue Bidearen alde lan egitea da JAKOBI Elkarteak egiten duena. Irungo erromesen aterpetxea kudeatzen dugu eta, beste gauza batzuen artean, aldizkari bat argitaratzen dugu.
“Boluntario eta elkarterik gabe, Donejakue bidea ez litzateke existituko, beste kontu bat litzateke”
Joxin Galzacorta, JAKOBI elkarteko lehendakaria
Gontzal: Behar denean bidea markatzeaz ere arduratzen gara edo zailtasunen bat ikusten badugu, eremu honetako ibilbide fisikoari buruzko erabakirik onena hartzeaz ere arduratzen gara.
Zer behin-behineko balantze egiten duzue 2025. urteari buruz?
Joxin: Ba aurten, bitxia bada ere, erromesen garai gorena maiatza eta iraila izan dira, normalean uztaila eta abuztua izaten diren arren. Guk beti esaten dugu kontua ez dela urtez urte kopuruen errekorrak gainditzea, baizik eta erromesei zerbitzuan eta harreran kalitatea ematea. Benetan animatzen gaituena da “Urrezko Liburua” deitzen diogunean, erromesek sinatzen duten liburuan, beti aipatzen dela gure zerbitzuaren kalitatea eta aterpetxeko arduradunek emandako harrera goxoa. Zorionez, inork ez du aipatzen aterpetxea zein polita edo dotorea den, baizik eta zer zerbitzu gaitasun dugun.
“Gizartea bezala, bidea bera eta erromesak ere eraldatzen ari dira”
Gontzal Iñarra, JAKOBI elkarteko ordezkaria
2013an elkartea sortu zenetik, Donejakue Bidea asko aldatuko zen.
Gontzal: Beno, ni elkartean nahiko berria naizenez, 2013an ez nengoen hemen, baina bai, asko aldatzen ari da. Kontuz ibili behar dugu nola aldatzen den. Izan ere, oraintxe bertan, adibidez, eztabaida dugu ea motxilak bakarrik onartuko ditugun edo maletak ere, bizikleta arruntak edo elektrikoak onartzen ditugun eta baita motorrak edo patinete elektrikoak. Hau da, eztabaida etengabea da. Gizartea bezala, bidea bera eta erromesak ere eraldatzen ari dira. Beraz, etengabe ari gara eztabaidatzen ea mugak non jarri behar ditugun.
Aldatzen ez dena boluntariotzak bidea bizirik mantentzeko duen garrantzia da.
Joxin: Boluntario eta elkarterik gabe, Donejakue bidea ez litzateke existituko, beste kontu bat litzateke. Gontzalek esan bezala, erromesak aldatu egin dira. Erromesek eskertu eta turistek exijitu egiten dutela esan ohi da. Izan ere, berez gure lana ez diren gauzetan exijentzia handiagoa dago orain.
Azkenaldian lanpetuta ibili zarete Irunen Done Jakue Bidearen Lagunen Elkarteen Urteroko Topaketa antolatzen. Zertan datza?
Gontzal: Beno, topaketa berezia da, Donejakue munduaren barruan federazio ezberdinak daudelako eta erakunde horiek desberdintasunak dituzte bidearen inguruan gauzak egiteko moduari dagokionez. Beraz, hau da federazioen eta bideko politikaren arteko ezberdintasunekin zerikusirik ez duen bilera bakarra. Bidearekiko maitasunak eta erromesari leku desberdinetan zerbitzua emateak nolabait lotzen dituen pertsonen topaketa da. Valentziako, Leongo, Kantabriako, Miranda de Ebroko eta Madrilgo jendea izan dugu. 150 pertsona izan gara eta asteburuan eguraldi berezia izan dugu. Hondarribia eta Irun ezagutu dituzte eta Hendaiari buruz hitz egin diegu, baina ez dugu handik pasatzeko astirik izan. Sagardotegira ere eraman ditugu eta bertako musika entzun dute, Ametsa Abesbatzak abestutako abestiekin Junkaleko meza batean ere izan gara. Egia esan, pozez zoratzen joan dira bisitariak.
“Gutxi gorabehera 170 nazionalitateko erromesak izatera irits gara”
Gontzal Iñarra, JAKOBI elkarteko ordezkaria
Done Jakue Astea berriz, urtero antolatzen duzue, zertarako?
Gontzal: Bai, nolabait, komunikabideetan agertzeko eta Irungo kultur hitzorduen parte izateko. Izan ere, hitzaldi, film eta erromesek bidalitako argazkien erakusketa antolatu ohi dugu. Jarduera horiei esker, Donejakue bidea erakusleihoan jar dezakegu pixka bat, bideari esker jende asko igarotzen baita hiritik. Gure kalkuluen arabera, aterpetxean urtero 9.000 pertsonari ematen diogu ostatu, beste 4.000 edo 5.000 pertsonak ere bidea hemen hasten dute, baina hoteletan, ostatuetan edo dena delakoetan lo eginez.
Duela gutxi, Irunen bideko mugarri ofizial bat jarriko dela iragarri da.
Joxin: Bai. Galiziako Gobernuak gune enblematikoetan mugarria jartzea erabaki du. Hori lortzeko guk bitartekari lanak egin ditugu Irungo Udalaren eta Galiziako Gobernuaren artean. Urtea amaitu baino lehen jartzea espero dugu. Mugarria Avenida zubiaren sarreran jarriko da eta inauguraziorako Batzarreko presidentearen edo batzarreko pertsona garrantzitsuren baten bisita espero dugu. Oraingoz, Bilbon, Begoñan eta Oviedon jarri dute, eta orain Kantabrian jarriko dute, eta hurrengoa Irun izango da.
JAKOBI elkartea Irungo erromesen aterpearen kudeaketaz arduratzen da, ezta?
Joxin: Bai, erromes kopurua goraka doa, baina horrek ez du esan nahi bidea osasuntsu dagoenik. Askotan esan ohi dut Done Jakue Bidea arrakastaz hilko dela, erromesaldia izateari utzi eta turismo bihurtzen ari delako. Esaterako, Alemanian egunkari batek Donejakue Bidea aurki dezakezun oporraldirik merkeena dela esan omen zuen. Nik Done Jakue bidea hasi nuen zehazki zertarako egin behar nuen jakin gabe. Santiagora iritsi nintzenean, beste modu batera ikusi nuen dena eta gaur hemen nago. Beraz, esan nahi dut bidea norberaren barrurako bidea dela, eta hori ikusteko modua alda daitekeela ibilbidean zehar. Hau da, ezin ditugu beste batzuk ere kritikatu, bakoitzaren egoera zein den jakin gabe.
“Jarduera horiei esker, Donejakue bidea erakusleihoan jar dezakegu pixka bat, bideari esker jende asko igarotzen baita hiritik”
Gontzal Iñarra, JAKOBI elkarteko ordezkaria
Gero eta gutxiago dira erromesentzako dohaintza aterpeak.
Joxin: Batez ere Gipuzkoako egoerak kezkatzen gaitu, beste leku batzuetan aterpetxeen kopurua hazten ari baita. Gipuzkoan, ordea, gaur egun gure estiloko aterpetxe bakarrak Pasai Donibanekoa eta Debakoa dira. Aterpe faltaren ondorioz, orain jende asko Bilbora doa zuzenean bidea bertan hasteko, Gipuzkoa zeharkatzea oso garestia baitzaie. Beraz, Gipuzkoa askoren bidetik kanpo geratzeko arriskua ikusten dugu, jada bidea eginez Bilbotik igarotzen direnen % 30, gutxi gorabehera, ez baitira aurretik Gipuzkoara etorri.
Gontzal: Eta besteren bat izan beharko genuke, Pasai Donibanetik Debara oinez pare bat egun behar direlako. Beste inguru batzuetan, adibidez, Asturiasen, Leonen, Frantzian edo Galizian bertan aterpetxe pribatu asko daude eta garestiagoak izan arren, behintzat hutsunea betetzen dute. Gipuzkoan, lehen Zumaian eta Donostian ere baziren gurea bezalakoak, baina orain ez. Donostian aterpetxe bat egotea gustatuko litzaiguke, baina arriskutsua litzateke, hiriburuko hotelik merkeena bihur baitaiteke.
Zein izango litzateke bidea Irunen hasten duten erromesen profil tipikoa?
Joxin: hilabete eman genezake erromesen profilei buruz hitz egiten. Lehen, bidea egiteko motibaziorik handiena gai erlijiosoa zen; gaur egun, jendeak gehiago hitz egiten du espiritualtasunaz eta barne bideaz. Kulturagatik etortzen dela edo kirolagatik etortzen dela esaten dizun jendea ere badago.
Gontzal: Ikuspegi fisikoago batetik, erromesen 1/3 estatu espainiarrekoak direla esan genezake eta beste heren bat frantsesen eta alemaniarren artekoa izango litzateke. Gainontzekoa mundu osoko beste herritarrak; azken heren horretan italiarrak eta amerikarrak nagusitzen dira, gero eta gehiago iristen baitira. Gutxi gorabehera 170 nazionalitateko erromesak izatera iritsi gara. Gure azken aldizkarian ikus daitekeenez, jendea Liechtensteinetik, Filipinetatik, Andorratik, El Salvadorretik, baita Marokotik ere datorkigu, bi Hegoafrikako Errepublikatik edo Finlandiatik bederatzi. Dagoeneko oso barietate handia dago.
Joxin: Bitxia bada ere, dezente aldatzen da hemendik datorrenaren, hau da iparraldeko bidearen, eta Santiagora iristen direnen arteko aldea. Han bigarren postua txinatarrek betetzen dutela baieztatu digute, frantziarrekin batera.
“Askotan esan ohi dut Done Jakue Bidea arrakastaz hilko dela, erromesaldia izateari utzi eta turismo bihurtzen ari delako”
Joxin Galzacorta, JAKOBI elkarteko lehendakaria
Gontzal: Bidean moden eragina ere nabaria da. Bat-batean korear asko hasi ziren hemen inguruan bidea egiten, hemen egon zen korear batek argazkiak atera, oharrak hartu eta Ipar Bideari buruzko liburu bat idatzi eta argitaratu zuelako Korean. Ordutik aurrera, korear gehiago dituzu iparraldeko bidean, eta gauza bera gertatzen da beste nazionalitate eta herrialde batzuekin.
Inguruko bidea mantentzea eta seinaleztatzea garrantzitsua izan da, nahiz eta gaur egun teknologia berriek bidea erakutsi.
Gontzal: Bai, egia esan, ziurrenik Irun eta Santiago arteko bidea soilik gezitxo horiak jarraituz egin dezakezu. Bidea egin ahala gezitxoak topatzeko intuizio bat garatzen duzu eta edonon ikusten dituzu: faroletan, harrietan, zuhaitzetan, paretetan, etab. Gaur egun ordea askoz erosoagoa da geolokalizatzen zaituzten app-ak izatea eta bidea markatzen dizun marra horiari jarraitzea. Gainera, badira egin nahi den bidea markatu eta paperean inprimatuta eramateko aukera ematen duten webguneak ere. Gaur egun aukera asko daude.
Joxin: Niri pixka bat tristea iruditzen zait erromes batzuk Irun nola gurutzatzen duten ikustea, telefonoa eskuan dutela begirada bertatik altxatu gabe. Eta berdin igotzen dira Guadalupera, telefonoari begira, paisaiaz gozatu beharrean. Baina erromes berriak horrelakoak dira.
“Aterpe faltaren ondorioz, orain jende asko Bilbora doa zuzenean bidea bertan hasteko, Gipuzkoa zeharkatzea oso garestia baitzaie”
Joxin Galzacorta, JAKOBI elkarteko lehendakaria
Gontzal: Dena den, batzuetan ez dago gaizki GPSa erabiltzea, bidean zehar erromesez probetxua atera nahi duten aprobetxategiak ere bai baitaude. Niri gertatu izan zait, bidea egiten ari nintzen bitartean, gezi horiak jarraitzea eta konturatu gabe “erromesen menua” jartzen duen jatetxe batera iristea, baina ibilbidetik kanpo dagoena. Izan ere, jatetxeko jabeek nahita gezi horiak margotu dituzte, erromesak erakartzeko eta oharkabean bidetik desbideratzeko. Baina, tira, Joxinek dioen bezala, kontua ere ez da jendea etengabe mugikorra eskuan duela joatea.
Etorkizunari begira, zeintzuk dira zuen erronkak?
Joxin: Boluntarioak topatzearen gaia oso zaila da, ez bakarrik Irungo aterpetxearen kasuan, baita bizitzako arlo guztietan ere. Zortzi hamar eguneko boluntariotza puntuala egiteko prest dagoen jende gaztea aurki dezakezu, baina beste kontu bat da boluntariotza jarraitua izatea nahi baduzu. Horregatik, ikastetxe batzuetara bisitak egiten ditugunean, hona etorrita eta lagunduz, hemendik pasatzen diren nazionalitate guztiekin hizkuntzak ikasteko aukera dutela azaltzen diegu. Baina egia esan, kosta egiten da.
JAKOBI
JAKOBI, Irun-Bidasoako Done Jakue Elkartea Donejakue Bidearen Lagunen Elkarteen Espainiako Federazioko kide da. Gipuzkoako Done Jakue Bideen Lagunen Elkartea 1987an sortu zuen Donejakue Bidearekin maiteminduta zeuden erromes gipuzkoarrez osatutako talde batek; 2013an, Gipuzkoako Done Jakue Bidearen Lagunen Elkartearen Txingudiko Ordezkaritza, dagoeneko entitate eta esperientzia jakin bat eskuratuta, elkarte gisa independizatu zen.
Elkartea, bidearen inguruko ekintzak antolatzeaz gain, Irunen erromesentzako aterpetxea kudeatzeaz arduratzen da. Irungo erromesen aterpetxea otsailaren 1ean ireki eta azaroaren 30era arte egon ohi da zabalik. Irundik Iparraldeko Donejakue Bidea edo kostaldeko bidea aukera daiteke.
